Quest 2: Team toekomstscenario's

Het is 8.00uur en student Frank staat op. Hij heeft zijn 3D printer ingesteld om een paar nieuwe schoenen te printen die hij afgelopen nacht in zijn droom heeft bedacht. Door een connectie van zijn hersenen met de cloud is hiervan een file gemaakt en de printer loopt al...

Het is zeer verleidelijk om zo te gaan schrijven, maar wij willen realistisch blijven in haalbaarheid en uitvoerbaarheid. Deze opzet van de opdracht gaat dan ook over een toekomst binnen 13 jaar ten aanzien van het jaar 2030. Het is interessant om sciencefiction scenario's "met maximale toekomstspeculatie" te bedenken, maar zoals te zien in figuur 1 gaat het hierbij over 50 jaar en verder (Rijn & Burgt, 2012). 

Om wel creatief en innovatief te blijven is een deel realiteitszin dus ook van belang bij explorerende scenario's "wat kan er mogelijk gebeuren" die binnen het gekozen tijdsaspect vallen van 13 jaar. Het gaat hier om verkenningen die kunnen ontstaan op basis van bestaande trends en prognoses hierop en zijn hieronder omschreven in de 4 scenario's. 

Kijkende naar extrapolerende scenario's, dus "wat zal er gebeuren" en normatieve scenario's "wat gebeurt er" is nog net niet ver genoeg in de tijd vooruit, vandaar de keuze voor explorerende scenario's.

Figuur 1: Typen scenario's uitgezet in tijd en onzekerheid (Rijn & Burgt, 2012).

Waarbij wij de 2030 scenario’s in deze volgorde beschrijven:

Hierbij houden wij rekening met de volgende oplopende niveaus

Voorschoolse en Vroegschoolse Educatie / Primair Onderwijs / Voortgezet Onderwijs / Middelbaar/Hoger beroepsonderwijs en verder...

Om de scenario's origineel op te zetten en te omschrijven hebben wij gekozen om dit aan de hand van een gezin te doen. Op deze manier kunnen de niveaus van onderwijs op een speelse manier door elkaar laten lopen. Het gaat hier om Merel (1) en haar grote broers Tom (6), Frank (14) en Hans (20).

Figuur 2: De 4 studerende kinderen van familie Janssen.

Figuur 3: Scenariosjabloon Sarah's Angels

Al blazend in zijn kopje Kamillethee uit eigen tuin kijkt Hans hoe Frank Tom de jas aandoet als zij op het punt staan om naar school te gaan. Vader en moeder zijn al vroeg vertrokken omdat ze anders met het OV niet op tijd op hun werk kunnen komen. Sinds PO en VO in 2027 zijn samengevoegd in één basiscurriculum kunnen Frank en Tom samen naar school en al fietsend luisteren ze samen naar de muziek die uit de ‘I-pod classic’ klinkt. “Hadden we nog maar Spotify,” zegt Frank.”dan hadden we veel meer keus.”

“Spotify?” Zegt Tom en kijkt Frank vragend aan, “Wat is dat nou weer?”.

“Dat was een openbare muziekbibliotheek (Direction, 2013) waar iedereen muziek op kon zetten en afluisteren, maar sinds de cybercrash bestaat die niet meer.” Antwoord Frank en vervolgd, “wat ga jij vandaag op school doen?”

“We beginnen met gezamenlijk rekenen en daarna moeten we alleen sommetjes maken. Vanaf tien uur krijgen we voorlezen waarna ik privé les krijg i.v.m. mijn dislectie. Vanmiddag gaan we met z’n allen naar de kinderboerderij, daar kijk ik nu al naar uit.” Antwoord Tom.

 “Dat is ook toevallig!” roept Frank enthousiast, “Wij gaan vanmiddag ook naar de kinderboerderij. Ik ga samen met drie klasgenootjes verder met ons project ‘mens en dier in de stad’. Onze leraar Natuur, welzijn en Urbanisatie is zo enthousiast dat hij meegaat.” Als ze bij hun energieneutraal schoolgebouw aankomen en hun fiets aan het laadstation hebben gezet nemen Frank en Tom afscheid en gaan ze naar hun eigen leeftijdsgenoten op het schoolplein. Nadat ze door de scanpoortjes de school in zijn gelopen komen ze in de ontvangsthal weer samen voor de gezamenlijke ochtendgroet van het leraren- en begeleidingsteam. Tom zit in de onderbouw (groep 1 t/m 8) en Henk zit al twee jaar in de bovenbouw (groep 9 t/m 15). De leerdoelen zijn aangepast aan de ontwikkelingen in de maatschappij maar de overheid en de school bepaalt het curriculum dat in vijftien jaar dient te worden afgerond. Samen met zijn projectgroep loopt Tom naar het ‘digitale shopbord’. Hier worden de lessen van komende week aangeboden en kunnen ze zich individueel of gezamenlijk aanmelden, mits er voldoende animo of als er nog plaats is. “Er is nog plaats bij de extra workshop ‘3-D koken!’ roept één van zijn projectgroepleden, ”zullen we daar naar toe gaan?”

“Op zich wel lekker!” antwoord Henk, “maar het is misschien nuttiger om naar de film ‘dieren en urbanisatie’ te gaan. Deze wordt door het vak Natuur welzijn en urbanisatie in de bioscoop in het centrum gedraaid. Is ook nog nuttig voor ons project en onze motivatie.” (Hattie & Timperley, 2007) Het projectonderwijs is probleemgericht, toepassingsgericht, praktijk georiënteerd en samenwerking en projectbeheer staan centraal.

(Dekeyser & Baert, 1999) Het heeft zich in de laatste tien jaar sterk door ontwikkeld en wordt voor 50% in al het onderwijs toegepast.

Hans is met zijn elektrische scooter bij Fontys Hogeschool aan gekomen en nadat hij deze aan de zonnecellader heeft gezet gaat hij met z’n coach/begeleider van Engineering in zijn hybride auto het bedrijf DAF-trucks bezoeken. Dit is één van de bedrijven waar hij zijn laatste twee jaar van z’n opleiding volgt. Bij Fontys speelt de verbinding met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties een belangrijke rol zodat kennis en toepassen in het Hbo dicht bij elkaar liggen. De één leert liever uit een boek, de ander leert liever door te doen (Kolb, 1983). Dit blijkt al bijna 50 jaar te werken. Dat het Hbo-systeem Master-bachelor (Gobbens, Schell & Damoiseaux, 2007) in Europa nog steeds voldoet heeft de  samenwerkingsovereenkomst (Sino-dutch-consortium, 2017) met het Chinese ministerie van onderwijs (MoE)  bewezen. Het Hbo systeem is inmiddels wereldwijd geaccepteerd. Hans kan hierdoor na zijn studie overal aan de slag. Hij heeft dan wel hetzelfde Hbo als zijn vader gevolgd terwijl zijn basisonderwijs wel al vernieuwend was.

Terug naar huis op zijn scooter moet hij niet vergeten zijn zusje Merel van de dagopvang op te halen en boodschappen te gaan doen. Hij heeft vandaag tenslotte kookbeurt omdat zijn vader en moeder laat thuis zijn van hun werk. En aangezien hij nog niet kan 3D-koken moet hij het toch nog zelf doen. 

‘Wat zal er allemaal weer veranderd zijn als Merel straks naar school gaat?’

 “Goedemorgen Frank wat ben jij laat zeg. Geen kledinginspiratie of gewoon nog moe?” Hans kijkt Frank vragend aan. “Nou”, zegt Frank, “ik mag vandaag tijdens mijn talenturen op school een kookopdracht uitvoeren en vanmorgen heb ik het recept alvast doorgelezen. Ik las dat ik de paprika chinoise en de tomaten brunoise moet snijden. En alsof dit nog niet genoeg is moet de wortel julienne gesneden worden. Heb ik effe naar een hologram over snijtechnieken gekeken en het is eigenlijk hartstikke simpel want het zijn ruitjes, blokjes en smalle reepjes. Ik ga trouwens een Italiaanse vegetarische minestronesoep maken die helder gebonden is, en dit betekent dat er gewoon wat macaroni in moet! Supergezond en wanneer ik de soep daarna blend met een staafmixer mag Merel deze ook eten. Weet je trouwens dat we zelf de paprika’s en tomaten kweken op school? Deze groeien in de kas die boven op het dak staat. We vangen al het regenwater op en de zonnecollectoren verwarmen de kas. Lekker duurzaam hè?” “Mijn coach vertelde dat er al in 2015 een rapport geschreven is over duurzaam onderwijs en dat er voor het onderwijs een belangrijke taak weggelegd is in het doorgeven van duurzaamheidsbesef” (Het groene brein, 2015).

 “Ah, dat klinkt echt gaaf”, zegt Hans.“Toevallig heb ik vandaag een stagedag, misschien kom ik als pabo student wel even kijken op jouw VO campus. Na mijn opleiding ben ik tenslotte ook praktisch bevoegd om les te geven in de onderbouw van het VO. Wist je trouwens dat oud-staatssecretaris Sander Dekker van OCW al in 2016 met een wetsvoorstel kwam om pabo gediplomeerden via een maatwerk- opscholingstraject op te leiden tot groepsleerkracht vmbo onderbouw (VO-raad, 2016)? Het lijkt me serieus supergaaf om je te zien koken, zal mam ook leuk vinden. Heb jij je persoonlijke rooster zó ingericht dat je eerst de vakken uit je kerncurriculum volgt en je talenturen pas ná twee uur in de middag starten?  Ongelofelijk zeg, dat Kunskapsskolan Nederland al vanaf 2014 bouwt aan gepersonaliseerd leren en de leerling daarin centraal stelt, en dat dit concept nóg steeds actueel is (OECD,2011; https://kunskapsskolan.nl).

 “Ja”, zegt Frank.” Ik begin om negen uur met een coaching bijeenkomst met mijn stamgroep van twaalf kinderen. We nemen altijd eerst de dag door en bespreken onze leerdoelen en om half tien starten de lessen. De integrale herziening van het kerncurriculum uit 2017 is nog steeds actueel want ik heb vandaag Taal & Cultuur, Engels en rekenen en daarna mag ik naar de talentklas (OCW,2017). Daar heb ik echt veel zin in, en weet je trouwens dat ik fan ben van die ouwe Jamie Oliver? Die vent is vijfenvijftig en ook al opa geloof ik, maar koken en bakken doet ie nog steeds! Hij zeurt tenminste niet over milligrammen maar gebruikt een handje van dit en een snufje van dat, en dat vind ik echt veel ‘chiller’”, lacht Frank. “Rekenen en wiskunde zijn niet mijn beste vakken en ik volg daarom nu ook extra thuis- en succeslessen”.

 “Fijn hè”, een docenten-dashboardsysteem zodat je coach al je leerresultaten volgt en een onlineleerplatform om de juiste interventies te kiezen”’, antwoordt Hans. “ Over het nut en doel van learning analytics heb ik trouwens voor mijn studie aan het HBO een interessante MOOC gevolgd.

Hé, daar hebben we Tom. Mag jij vandaag weer de hele dag lekker spelen, ontdekken en ontwikkelen in de Montessorischool?  Grote broer Hans komt vandaag bij je in de klas en gaat werken aan de competenties voor zijn digitale portfolio! “. Hans geeft zijn veel  jongere halfbroertje een dikke knuffel. Tom lacht zijn grote broer toe terwijl hij stiekem een hapje van de biologische rijstepap snoept van zusje Merel. “Tja, en onze jongste telg heeft ook al een echt kerncurriculum wat zelfs aansluit bij de kerndoelen van het basisonderwijs”, gaat Hans verder. “Mijn vriendinnetje Linde volgt de academische pabo en de opleiding ‘het jonge kind’, om zo beter toegerust te zijn om te werken met kleine kinderen in de vve –sector. In het startdocument ‘ Het jonge kind/ voor- en vroegschoolse educatie’ uit 2015 en in opdracht van de onderwijsraad geschreven, wordt al specifiek de wens voor een kerncurriculum en een adequate opleiding voor het jonge kind geuit (Sardes, 2015).

‘Wat zal er allemaal weer veranderd zijn als Merel straks naar school gaat?’

Maandag. 2 juni 2030, 7:45 uur.

Merel doet haar mond open. Haar grote broer Hans voedt haar een lepel geprakt fruit. Zijn jongere broers Tom en Frank smeren een boterham.
‘Wat hebben jullie gisteren eigenlijk op school gedaan? Tom?’ vraagt Hans.
‘Een nieuwe letter geleerd van coach David. Hij is sinds vorige week mijn nieuwe begeleider die ons uitdaagt en feedback geeft. Ik heb de letter A geleerd. Ik mocht hem van coach Anna kleien en daarna vergelijken met de letters die de andere kinderen hadden gemaakt. Bram had de N gemaakt van kosteloos materiaal, die is al verder. De letter mocht ook in mijn portfolio! Daarna mocht ik naar de talentgroep. Er was een drum-meneer die ons les gaf.’
‘Klinkt goed,’ zegt Frank. ‘Ik ben met mijn gepersonaliseerde leerlijn bezig met technologische geschiedenis. Super om je eigen vakken te kiezen! Mijn coach gaf me gister face-to-face feedback op wat ik heb opgeschreven. Ik heb nu het volgende:’  

‘Hacken neemt in korte tijd enorm toe toe (Koops, 2000) en wordt een wereldwijde bedreiging. In 2018 legt de wereldwijde aanval op overheidscomputers, oftewel, De Hack, de mondiale samenleving voor bijna drie jaar plat. Alles loopt in het honderd. Geen enkele overheidsgerelateerde PC werkt meer. Dit vindt zijn weerslag op alles. Na de overheid zijn de banken aan de beurt, de beurzen, waarna eigenlijk alle sectoren een pak slaag krijgen. Er is geen verbinding meer.
De Hack krijgt tevens een vervolg. De verantwoordelijke cybercriminelen zorgen ervoor dat degenen die De Hack proberen te herstellen worden uitgeschakeld: het internet wordt een bron van vergif. Áls er nog iemand online weet te gaan dan is dat van korte duur. Elk bezoek aan een pagina zorgt voor onherstelbare virussen op de hard – en software. Uiteindelijk leert men op mondiaal niveau om zonder digitalisering te leven. Geen online, internet, beeldschermen meer.’

‘Dat klopt als een bus,’ zegt Hans. ‘Ik weet nog goed, ik was 8, dat VR, AR (Kennisnet, 2016) en robotica (Mondo, 2016) in aantal en frequentie toenamen, óók in het onderwijs. Tot alle beeldschermen uitvielen en niets het meer deed. Internet was dood. Het onderwijs probeerde dit wanhopig te compenseren en de leerling tegemoet te komen. Iets moest de vergane technologie vervangen en dat gebeurde in de vorm van gepersonaliseerd leren in een persoonlijke leeromgeving (Kennisnet, 2016), dat in 2021 werd geperfectioneerd: leer-lingen kregen de mogelijkheid om binnen een enorm uitgebreid pakket van vakken en lessen te kiezen wat zij aantrekkelijk vinden en waardevol achten, zoals jij en ik nu, Frank. Het ministerie pompte miljarden in het onderwijs om in de toekomst een nieuwe generatie adequaat klaar te stomen voor een plotseling nieuwe wereld: een wereld zonder digitalisering. Met dat geld werden in het P.O. twee of drie leerkrachten voor de klas gezet, naar Fins voorbeeld (PO-raad, 2016). Er is inmiddels persoonlijke begeleiding en 21 eeuwse vaardigheden worden – natuurlijk zonder de digitale onderdelen – de leidraad voor de leerling.’
‘Dat schrijf ik er mooi bij,’ glimacht Frank. ‘Ik heb morgen trouwens Ervaringsleren.’
‘Leuk vak,’ zegt Hans. ‘Vertel.’
‘Ik ga met coach Raoul naar een uitgeverij, waar we een dag mee mogen kijken naar de verschillende beroepen die daar te vinden zijn. We mogen ook de handen uit de mouwen steken. Sluit mooi aan bij mijn persoonlijk ontwikkelingsplan.’
Hans veegt Merels mond af. ‘Ik heb vandaag les bij Philips. Ervaringsdeskundigen gaan ons daar les geven over de nieuwste technologieën.’
Frank zegt: ‘Grappig dat jij nu les krijgt binnen een bedrijf.’
‘Grenzen tussen vakken, functies en kennisdomeinen vervagen steeds meer,’ (Bauman, 2012) zegt Hans. ‘Het is nu veel slimmer om direct bij een sector de kennis en vaardigheden op te doen.’ Hij lijkt even na te denken. 

‘Wat zal er allemaal weer veranderd zijn als Merel straks naar school gaat?’

Het is een zonnige maandagmorgen. Aan de ontbijttafel zitten broer Hans, Frank en Tom. Kleine Merel is al door haar ouders naar de dagopvang gebracht. Hans zit op het HBO. ‘Ik ben benieuwd wat voor lessen ik vandaag ga volgen,’ zegt hij. Sinds de sluiting van veel scholen de afgelopen jaren is het niet meer nodig om fysiek aanwezig te zijn bij lessen. Colleges worden vooral online gevolgd. Voor Hans is het een hele uitkomst. Hij kan waar hij maar wil ter wereld inloggen om lessen te volgen (Kennisnet, 2016). Hij schakelt zijn horloge in. Er verschijnt een Artificiële Intelligente hologram van zijn docent. Door deze technologie heeft de student de docent letterlijk altijd en overal bij de hand.

‘Goedemorgen, Hans,’ zegt zijn docent.

‘Goedemorgen. Welke colleges kan ik vandaag volgen en hoe ver ben ik met mijn vakken?’

Doordat de colleges van wereldwijde hogescholen tegenwoordig online terug te vinden zijn, kan hij vakken volgen die naadloos aansluiten bij zijn interesses, passies en kwaliteiten. Doordat de colleges wereldwijd worden voorzien van reviews door studenten, weet Hans altijd zeker dat hij de beste colleges volgt.
Tom pakt zijn boterham die net uit de 3d-printer is gekomen, neemt een grote hap en kijkt verwonderd naar de hologram die uit het horloge van zijn broer is gekomen. Voorlopig krijgt hij nog niet zo’n horloge en moet hij nog gewoon naar school. Tom heeft het daar wel naar zijn zin. In 2015 stelde Onderwijs 2032 dat op elke basisschool Engels vanaf groep 1 gegeven dient te worden (Onderwijs 2032, 2015). Tom vindt dit één van de leukste vakken op school. Van zijn leraar krijgt hij ook vaak te horen dat hij zo goed is in vreemde talen. Zijn leraar, ook wel coach genoemd, stimuleert de leerlingen om zoveel mogelijk hun eigen passie achterna te gaan. Hij wilt dat de leerlingen constant worden uitgedaagd en geeft daarbij passende feedback waardoor de leerlingen weer geprikkeld worden om door te gaan. ‘Ik wil misschien Spaans volgen in een andere klas,’denkt hij hardop.
‘Doen,’ zegt Hans. ‘Ik log nu wekelijks in bij een college Koreaans.’

Op basisscholen wordt steeds minder binnen bepaalde kaders gewerkt. Grenzen zijn vloeibaar geworden en passen zich constant aan (Bauman, 2013). In 2013 werd zelfs gesteld dat leerlingen in de toekomst in staat moeten zijn om de koers volledig om te kunnen gooien en vergeten wat ze eerder hebben geleerd. Het wisselen van lessen is tegenwoordig, zelfs op jonge leeftijd, de gewoonste zaak van de wereld. Leerlingen kunnen een passie volgen en leren waar talenten en interesses liggen (Staes, 2016). Op die manier vormt een diploma op maat die leidt naar een droombaan.

Frank neemt een slok melk. Vandaag komt zijn projectgroep bij elkaar. Ze zijn bezig een onderneming op te zetten en hij heeft daarbij een belangrijke taak. Toen in 2015 duidelijk werd dat het onderwijs van ‘toen’ niet aansloot bij het onderwijs van de toekomst (Rommelaar & Breed, 2015), heeft zijn school het onderwijs omgegooid. Het onderwijs richt zich nu op het creëren van een ondernemende mindset.
‘Help!’ schrikt Frank. Snel rent hij naar boven om in te loggen op de Cloud. ‘Ik hoop dat ik niet heel erg te laat ben.’ Ook Hans verdwijnt naar boven om in te loggen op de database van de hogeschool. Tom stapt in de auto die hem automatisch naar school rijdt.

‘Wat zal er allemaal weer veranderd zijn als Merel straks naar school gaat?’


INFOGRAPHIC:

Op basis van scenario 4 is onze infographic vormgegeven en gevisualiseerd.

PEERS / INNOVATIENETWERK:

Binnen ons gameteam zijn meerdere netwerken actief. Twee hiervan zijn ook voor onze teamblog benaderd en hebben de volgende reacties gegeven:

Vanuit het lectoraat Futures Research & Trendwatching:

“Ik ben erg blij geworden van alle duurzame en ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ ideeën in de scenario’s tot en met een energieneutraal schoolgebouw aan toe. Vanuit het lectoraat zie ik vaak dat schrijvers de diepte in gaan over allerlei technologische en educatieve mogelijkheden binnen de lessen en het onderwijs maar de directe omgeving als het schoolgebouw en de weg er naar toe worden hierbij minder besproken. Dit is het sterke van jullie opzet door over beide te schrijven. ‘Sustainable future’ zal als maar meer een nog belangrijker onderdeel gaan worden. Erg leuk ook dat jullie een gezin hebben gekozen als uitgangspunt.”

Door de directeur van het blended learning platform Edumundo:
“Zoals eerder aangegeven juich ik de ‘online’ scenario’s 2 en 4 vanuit mijn expertise erg toe. De verwachtingen die momenteel zichtbaar zijn binnen het onderwijs is dat Augmented Reality en MOOC’s van lesmateriaal een nog belangrijker gegeven zullen zijn op korte termijn binnen meerdere onderwijsniveaus, waardoor de rol van een lesgebouw een andere betekenis gaat krijgen. Ook het docenten-dashboardsysteem dat jullie aanhalen in een scenario zullen de inzichten voor gepersonaliseerd leren op een hoger plan gaan tillen. Ik word blij van zo’n toekomstbeeld.“

BRONNEN:

Direction, S. (2013). Sony, Spotify and the statistical symphony: How data can save the music industry. Strategic Direction, 29(7), 25-27.

Eiken. O. (2011).The Kunskapsskolan (“the knowledge school”): a personalised approach to education. Geraadpleegd op: https://www.oecd.org/edu/innovation-education/centreforeffectivelearningenvironmentscele/47211890.pdf

Gobbens, R., Schell, H., & Damoiseaux, J. (2007). Een meetinstrument voor de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming. Dublin descriptoren 2004, 31(2), 50-54.

Hattie, J. & Timperley,H. (2007) The power of feedback, Review of educational research, March 2007, Vol. 77, No1, 81-112.

Het Groene Brein. (2015). Rapportage onderzoek duurzaam onderwijs. Geraadpleegd op:

https://www.google.nl/search?q=rapportage-onderzoek-duurzaam-onderwijs%2520(1).pdf&oq=rapportage-onderzoek-duurzaam-onderwijs%2520(1).pdf&aqs=chrome..69i57.1679j0j8&sourceid=chrome&ie=UTF-8

Ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap. (2017). Curriculumherziening in het primair en voortgezet onderwijs, kamerbrief. Geraadpleegd op: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2017/02/13/kamerbrief-over-vervolg-curriculumherziening-in-het-primair-en-voortgezet-onderwijs

Mondo. (2016). Blijf robots voorlopig de baas. From www.koneksa-mondo.nl: https://koneksa-mondo.nl/2016/10/06/welke-vaardigheden-blijf-robots-voorlopig-baas/

Onderwijsraad (2015). Meerjarenagenda 2015-2020, werkprogramma 2016. (2016). Den Haag: onderwijsraad. Geraadpleegd op:

https://www.onderwijsraad.nl/upload/documents/verslagen/Meerjarenagenda-2015-2020-en-werkprogramma.pdf

Pijpers. (2016). Virtual reality in het onderwijs. From www.kennisnet.nl: https://www.kennisnet.nl/artikel/virtual-reality-in-het-onderwijs/

Sardes (2015). Jonge kinderen zijn de toekomst. Startdocument ‘Het jonge kind / voor- en vroegschoolse educatie’. Geraadpleegd op: www.onderwijsraad.nl/upload/documents/publicaties/volledig/Startdossier-jonge-kind-.7.pdf

Vereniging van Hogescholen

http://www.vereniginghogescholen.nl/actueel/actualiteiten/sino-dutch-consortium-van-start-met-tien-hogescholen

VO Raad (2016). Voorstel bevoegdheid pabo gediplomeerden in het vmbo. Geraadpleegd op:

https://www.vo-raad.nl/nieuws/opleidingstrajecten-voor-pabo-gediplomeerden-in-het-vmbo

Walvisch. (2016). De Finse les: Finse leraren met trots. From www.poraad.nl: https://www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/simone-walvisch-in-finland-de-finse-les-leraren-met-trots